Chủ nghĩa cộng sản châu Á còn gì?

Tom CrawleyGửi tới BBC từ Jakarta
  • 1 tháng 10 2014
Ông Chu Ân Lai và thủ tướng cánh tả Indonesia Aly Sasto-Amdjojo ở Bandung năm 1955
Trong suốt 14 năm dưới chính quyền độc tài chống cộng của Tổng thống Suharto, cứ đến ngày 30/9 hàng năm, các kênh truyền hình Indonesia lại phát sóng “Sự phản bội của G30/PKI”, một bộ phim tài liệu về cái được cho là cuộc đảo chính bất thành năm 1965 của Đảng Cộng sản Indonesia.
“Sự phản bội” mô tả những người cộng sản như ác quỷ còn Suharto là vị cứu tinh cho Indonesia và đại diện cho cái nhìn chính thống của nhà nước về những gì đã diễn ra trong suốt 32 năm ông Suharto cầm quyền.
Người Indonesia, kể từ khi nước này chuyển sang dân chủ bắt đầu từ sự sụp đổ của Suharto hồi 5/1998, đã bắt đầu đặt câu hỏi về lịch sử chính thống.
Các sử gia, phóng viên, các nhà làm phim, các nhà hoạt động và thậm chí cả các quan chức đã bắt đầu kết nối với nhau để đưa ra một cái nhìn khác với những gì giới quân đội đưa ra hồi thập niên 1960.
Các quốc gia xã hội chủ nghĩa lớn nhất, hùng mạnh nhất ở Đông Á đã từ bỏ mô hình cộng sản chủ nghĩa từ 20 năm nay để chuyển sang mô hình tư bản chủ nghĩa, theo khuynh hướng thị trường.

'Chính thống và trung thực'

“Sự phản bội”, được quay năm 1984, dựa trên nội dung lịch sử do một sử gia quân sự đưa ra, được tài trợ bởi chính quyền Suharto, và được sử dụng rộng rãi như một công cụ tuyên truyền chống cộng.
Các cảnh quay thì khủng khiếp, đầy bạo lực và thường là phóng đại, theo nhận xét của Arifin N. Noer, một trong những nhà làm phim, nhưng phản ánh quan điểm lịch sử được giảng dạy trong sách giáo khoa và ở các trường học.
Joshua Oppenheimer được giải cho bộ phim nhắc lại thời chính quyền cánh hữu Indonesia tàn sát các đảng viên cộng sản
Đến 2013, người Indonesia có thể tải xuống phim “Hành động Sát nhân”, một cái nhìn khác về các sự kiện của Joshua Oppenheimer, một nhà làm phim người Mỹ đã tìm hiểu về các vụ tàn sát các thành viên hoặc ủng hộ viên của đảng cộng sản ở Indonesia hồi 1965-1966.
Chính CIA từng mô tả đó là một trong những vụ thảm sát khủng khiếp nhất của thế kỷ 20.
Một năm trước đó, cơ quan nhân quyền của Indonesia, KOMNAS HAM đã tuyên bố vụ thảm sát đó là một vụ dùng bạo vi phạm nhân quyền nghiêm trọng.
Các tiểu thuyết như “Trở về” của Leila Chudori từ tạp chí Tempo Magazine, đã tìm hiểu về các cuộc thảm sát dựa trên các cuộc phỏng vấn được thực hiện trong suốt sáu năm. Một loạt các tiểu thuyết, các vở kịch, và các bài báo đã ra đời sau đó.
Dưới thời cựu tướng Suharto, Indonesia đã dẫn dắt ASEAN như một trong những khối chống cộng mạnh mẽ nhất ở Á châu.
Các đảng phái cộng sản bị cấm tại Indonesia và Singapore, còn Philippines tiếp tục chống lại các nhóm du kích cộng sản.

Cộng sản theo mô hình tư bản?

Khối các nước xã hội chủ nghĩa lớn nhất Đông Á đã vượt qua quá khứ cộng sản và áp dụng mô hình tư bản chủ nghĩa để phát triển.
Sự sụp đổ của Liên bang Xô-viết hồi 1991 đã đưa ra một thông điệp mạnh mẽ cho các nước Á châu vốn đã áp dụng mô hình trung ương tập quyền trong vấn đề phát triển kinh tế.
Quân đội Indonesia thời Suharto đã truy bắt và tàn sát những người cộng sản
“Di sản của chủ nghĩa cộng sản là nó để lại sự thất bại của một hệ thống kinh tế,” Don Greenlees nói.
Học giả chuyên về quan hệ quốc tế tại Đông Á của Đại học Quốc gia Australia ở Canberra cũng nói về thực chất của ý thức hệ:
“Họ nói miệng thôi, nhưng thực tế là đang trở thành các nền kinh tế tư bản.”
Đảng cộng sản lớn nhất Á châu ở Trung Quốc nói rằng họ gắn bó với các nguyên tắc gốc của chủ nghĩa Marx-Lenin.
Thế nhưng kể từ cuối thập niên 1970, Trung Quốc đã dần đưa những chính sách thị trường áp dụng vào mô hình kinh tế kế hoạch hóa trung ương của mình, và đã trở thành một trong những quốc gia có mức tăng trưởng kinh tế nhanh nhất thế giới.
Năm 2001, Trung Quốc gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới và đang trên đà trở thành nền kinh tế lớn nhất thế giới vào năm 2025.
Việt Nam, với việc theo đuổi đường lối Đổi Mới kể từ 1986, cũng đi vào quỹ đạo tương tự.
Trong lúc vẫn là quốc gia độc đảng và kiểm soát chặt truyền thông, Việt Nam đã theo đuổi chính sách tư bản chủ nghĩa, ủng hộ đầu tư.
Việt Nam nay là thành viên của Tổ chức Thương mại Thế giới
Việt Nam nay dựa vào đầu tư trực tiếp nước ngoài để hỗ trợ cho việc phát triển kinh tế và là thành viên của Tổ chức Thương mại Thế giới, APEC và ASEAN.
Một câu hỏi lớn mà các đảng cầm quyền ở cả Trung Quốc lẫn Việt Nam đang phải đối diện: Thế hệ trẻ các đồng chí trong Đảng sẽ diễn giải ra sao về chủ nghĩa xã hội một khi các lãnh đạo đã vào độ tuổi 80 nghỉ hưu hoặc chết đi?
Indonesia kể từ 1998 đã phải vật lộn với bóng ma quá khứ cộng sản của chính mình.
Liệu cái chết của chủ nghĩa cộng sản tại Đông Á có phải là điều đương nhiên không, khi mà các nền kinh tế nơi đây đang ngày càng trở nên toàn cầu hóa?
Tác giả Tom McCawley có 16 năm sống tại Indonesia và Đông Nam Á, theo dõi các chủ đề chính trị, kinh doanh và kinh tế cho nhiều hãng quốc tế, trong đó có báo Financial Time và Christian Science Monitor. Ông học ngành Nghiên cứu Á châu và kinh tế tại Đại học Quốc gia Australia và hiện đang từ Jakarta viết về các nguy cơ về an ninh và kinh doanh cho các công ty quốc tế tại Đông Nam Á.