Hành trình tìm đối tác chiến lược của Philippines

Lo ngại trước những thay đổi trong môi trường an ninh khu vực, nhất là an ninh biển, Philippines tích cực tìm kiếm cách thức mới để phòng vệ, thông qua con đường bắt chặt tay với các cường quốc.

Bài viết thể hiện ý kiến của Julio Amador III, nghiên cứu viên Chương trình châu Á tại Trung tâm Đông - Tây, Washington DC, đăng trên tạp chí The Diplomat.

Lo ngại về an ninh quốc phòng đang gia tăng ở Đông Á, chủ yếu liên quan đến các tranh chấp chủ quyền lãnh thổ trên Biển Đông và Hoa Đông. Những yêu sách phi lý của Bắc Kinh về “chủ quyền không thể tranh cãi” với biển Đông, cũng như những nỗ lực của Trung Quốc để giành giật cho được, đang gây nên những quan ngại về kiểu quyền lực mà Trung Quốc muốn tạo dựng.
Tranh chấp lãnh thổ giữa Trung Quốc với Philippines là một trong những tranh chấp kịch liệt nhất, khi một nước nhỏ hơn thách thức những yêu sách về lãnh thổ và hàng hải mà Trung Quốc đơn phương đưa ra, thường được biết đến với tên đường 9 đoạn.

Lính thủy đánh bộ Mỹ và Philippines trong một cuộc tập trận chung tháng 4 năm nay. Ảnh: AFP.

Một mặt, Manila đưa vấn đề lên Tòa án trọng tài quốc tế theo Công ước luật Biển năm 1982 của LHQ. Mặt khác, nước này đang theo đuổi những phương cách khác để bảo vệ quyền lợi của mình. Philippines đã đề xướng quan hệ chiến lược với Nhật Bản và Australia, tìm cách nâng cấp quan hệ song phương trong đó ưu tiên hợp tác an ninh.
Quan hệ kiểu này khá toàn diện: về kinh tế, chính trị, văn hóa xã hội. Với việc nâng cấp quan hệ song phương lên cấp độ chiến lược, Manila trông đợi hợp tác chặt chẽ hơn về quân sự và hàng hải.
Ý tưởng này biểu hiện mong muốn của Philippines mở rộng quan hệ song phương và đa phương, củng cố quan hệ với các nước có cùng chí hướng. Tuy nhiên đến nay, mới chỉ có Nhật Bản đồng ý trở thành đối tác. Manila đang cố gắng bổ sung thêm các quan hệ chiến lược song phương vào vốn ngoại giao sẵn có hiện nay, gồm các quan hệ đa bên trong ASEAN và hiệp định phòng thủ chung có với Mỹ.
Nhật Bản
Quan hệ đối tác chiến lược Phillippines – Nhật Bản ban đầu chủ yếu hướng về kinh tế. Sau khi ký kết hiệp định Đối tác kinh tế Philippines – Nhật Bản, hai nước quyết định rằng việc thúc đẩy quan hệ đối tác chiến lược nên có trong các mục tiêu chính sách.
Năm 2011, quan hệ đối tác chiến lược được  thiết lập thông qua tuyên bố chung được Tổng thống Benigno S. Aquino III công bố và sau đó là Thủ tướng Nhật Yoshihiko Noda xác nhận. Tuyên bố của hai bên đề cập các giá trị cơ bản chung như là tự do, dân chủ, nhân quyền cơ bản và quy tắc của pháp luật được coi là các cơ sở chính của cấp độ tăng cường các mối liên kết. Lợi ích chiến lược chung trong bảo vệ đường biển của hai quốc gia hàng hải cũng được công nhận là nền tảng cho quan hệ mới.
Manila trở thành nơi thăm chính thức đầu tiên của Ngoại trưởng Nhật Fumio Kishida khi ông gặp người đồng cấp Albert Del Rosario vào hồi đầu năm nay để thảo luận về các mối quan tâm chung và các hoạt động hợp tác song phương. Tại cuộc họp tiếp theo tại Tokyo, ông Del Rosario và ông Kishida nhất trí Nhật sẽ cung cấp cho lực lượng Tuần duyên Philippines một số tàu tuần tra. Với giá trị 11 triệu USD mỗi tàu, kinh phí được  tài trợ bằng vốn ODA của Nhật và sẽ được hoàn thành trong khoảng 18 tháng. Các tàu tuần duyên được trông đợi sẽ giúp Philippines tuần tra đường bờ biển bao la và tăng cường nhận thức về chủ quyền lãnh thổ.
Bộ trưởng Quốc phòng Nhật Bản Itsunori Onodera cũng thăm Philippines vào cuối tháng 6 vừa qua để hội ý với người đồng cấp phía Philippines Voltaire Gazmin. Hai bên tuyên bố hợp tác chặt chẽ để đảm bảo rằng những nguyên tắc pháp luật sẽ được  ưu tiên trong giải quyết các tranh chấp chủ quyền. Nhật cũng có tranh chấp chủ quyền với Trung Quốc ở biển Hoa Đông ở đảo Senkaku (Trung Quốc gọi là Điếu Ngư). Philippines và Nhật cũng nhất trí hợp tác để giúp Mỹ tối đa hóa việc tái cân bằng ở châu Á – Thái Bình Dương. Thêm vào đó, Manila cũng thể hiện thiện chí sẽ cho phép các tàu hàng hải Nhật Bản tới một số cơ sở hải quân của mình, cùng với các tàu Mỹ.

Australia

Phlippines cũng đề nghị tăng cường quan hệ với Australia lên tầm đối tác chiến lược, Tổng thống Aquino nói rằng đây là “thời điểm thích hợp” để hai nước chia sẻ các giá trị, chia sẻ bối cảnh, nguyện vọng và "có thể là cả các vấn đề rắc rối” để tăng cường quan hệ.
Khi Australia chưa có phản hồi chính thức với đề xuất này, quan hệ song phương hiện nay vẫn tốt đẹp khi hai nước đã là đối tác vững vàng về thương mại, phát triển, quản trị và an ninh.
Australia là đối tác chính của Philippines, cùng với Mỹ, trong thực hiện chương trình Coast Watch South (sau này được biết đến là hệ thống Giám sát duyên hải), nhằm tăng cường nhận thức về chủ quyền hàng hải và an ninh biên giới của Philippines. Năm 2007, hai nước ký Hiệp định về các lực lượng thăm viếng nhau (Status of Visiting Forces Agreement - SOFVA), có hiệu lực vào tháng 9/2012.
SOFVA là thỏa thuận giữa Philippines và Australia, thiết lập các cơ chế trao đổi quân đội. Thỏa thuận này đem lại một khung pháp lý toàn diện cho sự hiện diện của quân lính ÚC ở Philippines và ngược lại. Hai bên có nghĩa vụ như nhau theo hiệp định tương hỗ này.
Carlyle Thayer, một nhà phân tích kỳ cựu người Australia về chính sách ngoại giao, nhận định rằng đề xuất quan hệ đối tác chiến lược mang tính "biểu tượng" và là nỗ lực của Phlippines lôi kéo Australia vào quỹ đạo các nước ủng hộ lập trường của Phlippines là đề cao nguyên tắc luật pháp và thông lệ quốc tế hòa bình trong giải quyết căng thẳng ở biển Đông.

Tiến lên phía trước

Những nỗ lực của Philippines trong thiết lập quan hệ đối tác chiến lược rất đáng chú ý. Thực tế hợp tác hiện nay chưa đạt tới mức như ngôn ngữ "chiến lược" chỉ ra.
Dù đối tác chiến lược không đem lại sự đảm bảo an ninh như quan hệ liên minh, nó cũng mang đến nhiều lợi ích cho môi trường quốc phòng của Philippines. Nước này đã nhận được cam kết vững chắc và hỗ trợ vật chất đáng kể tf Nhật Bản nhằm tăng năng lực giám sát bờ biển. Hơn nữa, quan hệ đối tác chiến lược cũng tạo điều kiện dễ dàng hơn cho hợp tác quốc phòng và an ninh.
Bên cạnh những lợi ích vật chất, các đối tác chiến lược cũng là yếu tố răn đe về lý thuyết, bởi nó khiến các kể thù tương lai ngại ngần không muốn kích động các đối tác chiến lược của Philippines. Quan hệ đối tác chiến lược cũng là chứng cứ cho thấy một số nước đang sẵn sàng liên kết với nhau để chống lại một lực lượng nào đó muốn thay đổi trật tự khu vực.
Những nỗ lực của Philippines nhằm mở rộng và tăng cường quan hệ an ninh với các đối tác trong khu vực đang làm dày thêm mạng lưới liên kết giữa các cường quốc trong khu vực, và là một khía cạnh thú vị trong môi trường an ninh đang thay đổi ở Đông Nam Á và Đông Á.

Khánh Lynh (theo The Diplomat