Blog / Trong lòng Hà Nội
Học được gì từ truyện ngụ ngôn cổ tích?
Hình minh họa
Tin liên hệ
Mùa Giáng sinh ở xứ thiên đường
Một người thầy tôi từng bâng quơ nói, một đất nước vô thần, là một đất nước đáng tội. Câu nói ấy có chăng quá cực đoan hay không?Ðường dẫn
12.01.2016
Nói về kho tàng văn học dân gian Việt Nam với một số tác phẩm được in ấn trong sách truyện ngày nay, tôi ưa thích hơn cả là ca dao, vì nghe cũng vui tai và ít nhiều thể hiện được sự phong phú của ngôn từ, văn hóa vùng miền cũng như đất nước nói chung. Nhưng riêng về chuyện ngụ ngôn, đa số được viết ra để giải thích các sự kiện tự nhiên, và cổ tích thì quả thật có rất nhiều truyện khá phổ biến mà mỗi khi vô tình đọc được, tôi không hiểu sao đến giờ vẫn được đưa vào sách truyện thiếu nhi, thậm chí là sách giáo khoa để dạy học trên trường lớp. Tháng 12 vừa qua, trong một tờ tạp chí song ngữ “nằm kệ” trên nhiều chuyến bay hãng hàng không nội địa, truyện “Gốc tích cái nốt dưới cổ con trâu” đã được in và dịch sang tiếng Anh. Truyện có nội dung như sau:
Ngày đó trâu cùng nói một thứ tiếng với người. Nhờ thế người dùng lời nói để sai khiến con vật theo ý muốn của mình rất tiện. Cũng nhờ thế, những gã mục đồng đối với trâu không dám đánh đập tàn tệ hoặc cho ăn thiếu thốn vì sợ trâu mách chủ. Có một người làm ruộng thuê một cậu bé để chăn con trâu. Cậu bé này tính ham chơi, nhiều khi quên mất phận sự của mình làm cho trâu nhiều lúc chả được miếng gì vào bụng. Những lúc đó, để che mắt chủ, hắn đã dùng một mẹo là lấy mo cau áp một lớp vào bụng con vật, rồi trát đất bùn ra ngoài. Chủ nhà nhìn thấy bụng trâu căng lớn tướng thì tỏ ý hài lòng mà không căn vặn gì nữa. Nhờ thế, cậu ta đã lừa được chủ nhiều lần nhưng cũng nhiều lần làm cho trâu rất tức tối. Một buổi sáng, người chủ dắt trâu ra cày ruộng. Trâu mách. Sự giả dối của cậu bé chăn trâu vì thế bại lộ. Hôm đó người chủ vừa lột những cái mo đầy bùn dưới bụng trâu vừa đánh cho hắn một trận mê tơi. Cậu bé ngồi trên bờ ruộng giọt ngắn giọt dài. Bỗng dưng có một ông lão hiện ra sau lưng, hỏi cậu bé vì cớ gì mà khóc. Hắn chỉ vào trâu và kể cho ông nghe hết đầu đuôi. Ông lão nghe xong dỗ dành cậu bé và nói: "Ta rất thương con gặp phải chuyện không may. Bây giờ con muốn gì ta sẽ làm cho con vui lòng". Hắn đáp: "Vì nó biết nói làm cho con phải đòn. Bây giờ chỉ muốn làm thế nào cho nó không thể nói được nữa. Ông lão rút trong người ra một cây hương đốt lên thư phù vào trâu, rồi bất thình lình ông lấy cây hương đó gí vào dưới cổ con vật. Trâu cố giãy giụa nhưng không kịp. Trâu kêu lên oai oái khản cả cổ. Tiếng nói của trâu dần dần mất hẳn, chỉ còn phát ra có mỗi một tiếng "nghé ọ..." mà thôi. Chỗ bị thương sau thành một cái sẹo như cái nốt ruồi, từ đó trâu không nói được nữa.
Chúng ta học được gì từ một truyện như vậy? Rõ ràng cậu chăn trâu là kẻ lười biếng, ham chơi, đã thế lại còn không biết điều, dối trá chủ mình và thù hằn, tàn nhẫn với trâu. Ông lão hiện lên, giống như ông Bụt, bà tiên hiện lên, một mô-týp rất quen thuộc trong các truyện cổ tích trong nước và nước ngoài, lại giúp đỡ cậu bé, như một cách cổ xúy hành vi xấu xa, ác độc của cậu. Không những thế, chính “ông lão” đã trực tiếp ra tay làm hại con trâu, vốn hiền lành và nghe lời con người hết mực từ xa xưa. Dẫu biết câu chuyện được kể thông qua nghệ thuật nhân cách hóa, với mục đích chính là giải thích sự xuất hiện của cái bớt dưới cổ trâu, nhưng đi kèm với nó, đồng thời cũng là ấn tượng sâu xa hơn trong tâm trí của trẻ nhỏ nếu được nghe kể đi kể lại, về sự khôn vặt, không trung thực, được người lớn ủng hộ. Chưa hết, nó còn được đem dịch ra tiếng Anh để bạn bè quốc tế biết đến, như một cách quảng bá một nền văn hóa đáng để vươn ngực tự hào của người Việt. Cũng giống như truyện ngụ ngôn “Trí khôn của ta đây”, khi con hổ đến bên người và hỏi “Trí khôn của ngươi đâu?” anh ta bảo để ở nhà rồi đề nghị trói hổ vào gốc cây để về lấy trí khôn, sợ hổ ăn thịt mất trâu. Hổ tin. Người nông dân ngay lập tức đốt lửa và dùng roi đánh hổ rồi hô lớn “Trí khôn của ta đây!”, rồi từ đó con hổ có màu lông vằn vện đen vàng lẫn lộn như vậy. Đọc xong thì không hiểu trí khôn ở đây là gì, có chăng đó cũng chính là sự dối trá, lừa lọc?
Văn học dân gian là những câu chuyện đơn giản truyền miệng đùa vui truyền từ đời này qua đời khác. Các chi tiết được nêm nếm kể lại qua giọng điệu của người kể và tình hình dân gian. Ngẫm về ngày xưa, khi hình tượng dũng cảm, anh hùng được trọng vọng, con người là trung tâm của vũ trụ, của những tư tưởng mạnh mẽ ngông cuồng bá chủ, thì việc đánh thắng động vật như một cách thể hiện thế mạnh. Hay cái thời mà người ta nghèo khổ, thì cô Tấm quả thị, ông Bụt, như một liều thuốc tinh thần giảm đau, kể ra để xoa dịu những khốn cùng của cuộc sống, để tạm mơ và hy vọng vào đâu đó có điều diệu kỳ trong cuộc sống. Cái ác như mẹ con Cám sẽ phải chết, vĩnh viễn biến mất, còn điều thiện như cô Tấm ở lại với tình yêu. Rõ ràng đặt vào suy nghĩ của ngày hôm nay để phân tích đúng sai sẽ để lại bao nhiêu điều khập khiễng. Những câu chuyện như thế, chỉ nên được kể lại với ý nghĩa trân trọng văn học dân gian Việt, chứ không nên tiếp tục được mang ra, in ấn trên các trang sách như một phương thức giáo dục các thế hệ tiếp nối. Bởi như tôi đã nói phía trên, chúng sẽ học được điều gì từ những truyện như vậy?
Cinderella, một truyện cổ tích tương tự như Tấm Cám, lần đầu tiên được hãng phim hoạt hình Disney sản xuất vào năm 1950. Nàng Cinderella là một trong những biểu tượng xinh đẹp và hoàn mỹ bất hủ của Disney, cũng như Snow White hay Aurora… không ai có thể phủ nhận. Thế nhưng gần nửa thế kỷ trôi qua, Cinderella chẳng còn được khán giả “sùng bái” nữa, bởi giờ đây, việc một cô công chúa cứ phải đợi chờ hoàng tử đến, phải dựa dẫm vào chiếc gậy thần mang một ý nghĩa hết sức tiêu cực với phái đẹp. Ngay lập tức, Cinderella trở lại vào năm 2002, không còn bà tiên, không còn hoàng tử, một mình cô chống chọi với cả thế giới để tìm lại hạnh phúc trong “Cinderella 2: Dream comes true.” Cuối phim, hai cô chị kế của Cinderella cũng tìm được “true love” của chính mình.
Chúng ta không cứ nhất thiết phải vin mãi vào những câu chuyện cũ kỹ lâu đời mà cho rằng đó là bất hủ. Như một cái cây muốn lớn lên trong hình hài đầy đặn, đẹp đẽ và khỏe mạnh, nó cần được cắt tỉa mỗi ngày. Cũng như một dân tộc muốn phát triển ngày càng văn minh, bình yên, giàu nhân ái và vị tha, thì những truyện vốn có từ thuở sơ khai có lẽ cũng cần được nhanh chóng loại bỏ nếu không còn phù hợp.
* Blog 'Trong lòng Hà Nội' của Hoàng Giang là blog cá nhân. Các bài viết trên blog được đăng tải với sự đồng ý của Ðài VOA nhưng không phản ánh quan điểm hay lập trường của Chính phủ Hoa Kỳ.
Hoàng Giang
Hoàng Giang sinh ra và lớn lên tại thủ đô Hà Nội, từng đi du học ngành truyền thông tại Mỹ, là cây bút tự do cho nhiều tờ báo dành cho giới trẻ trong và ngoài nước. 'Trong lòng Hà Nội' là suy nghĩ về những đổi thay của đất nước trong giai đoạn chuyển tiếp dưới góc nhìn khách quan và mới mẻ.
Diễn đàn này đã đóng.
Trình bày ý kiến
Ý kiến
bởi: Nguyen Mai từ: Nha Trang
14.01.2016 11:54
Vâng, tôi cũng đồng ý với chị, chuyện dân gian VN ấu trĩ quá, gần như không có tác phẩm nào hay cả.
Tôi cũng cố tìm chọn cho các cháu của tôi ở nước ngoài chuyện gian dan VN nhưng chị sợ lợi bất cấp hại, các cháu không yêu quê hương hơn được mà càng ngày càng xa lánh. Truyện dân gian các dân tộc khác trong Asean nhiều chuyện rất hay và mang tính giáo dục tốt.
Chị co thay truyen gian dan nao cua VN hay gioi thieu cho moi nguoi nhe.
Tôi cũng cố tìm chọn cho các cháu của tôi ở nước ngoài chuyện gian dan VN nhưng chị sợ lợi bất cấp hại, các cháu không yêu quê hương hơn được mà càng ngày càng xa lánh. Truyện dân gian các dân tộc khác trong Asean nhiều chuyện rất hay và mang tính giáo dục tốt.
Chị co thay truyen gian dan nao cua VN hay gioi thieu cho moi nguoi nhe.
Trả lời
bởi: Không ghi tên
16.01.2016 18:08
Nguyen Mai và Hoàng Giang có cách hiểu về giáo dục giống hệt nhau: tức là thấy truyện cổ tích như thế nào thì mình sẽ bắt chước như vậy. Nguyen Mai thử tham khảo giáo dục cho con cái theo cách này xem sao: hãy kể truyện Tấm Cám, đến đoạn Cám bị Tấm cho vào làm mắm thì hỏi con có nhận xét gì không. Sau đó hãy hướng các cháu nhận thấy rằng cái ác sẽ bị trừng phạt, và cách trừng phạt trong truyện thể hiện theo quan điểm ngày xưa, còn ngày này người ta làm khác, v.v. Tôi nghĩ đó là giáo dục, chứ không phải thấy người ta làm thế nào thì mình nhắm mắt làm theo ...
bởi: Không ghi tên
14.01.2016 09:55
Tức là thấy phương Tây sửa đổi Cinderella thì Hoàng Giang cũng muốn sửa Tấm Cám theo quan điểm dân chủ, bình đẳng giới hiện nay. Thực ra sự việc sửa Cinderella cũng không đại diện cho phương Tây mà chỉ là một tác giả nào đó có ý tưởng như vậy. Chắc gì đa số người dân phương Tây đã hoan nghênh việc đó. Hãy tưởng tượng trường hợp ngược lại thế này: người Việt Nam chúng ta sửa Tấm Cám, Truyện Trầu Cau, Sự tích Hòn Vọng phu v.v. theo quan điểm phóng khoáng, tự do cá nhân, bình quyền nam nữ theo kiểu hiện đại nhưng phương Tây lại vẫn giữ nguyên bản gốc Cinderella. Khả năng rất cao là khi đó Hoàng Giang lại phê phán người Việt Nam mất gốc và đòi hỏi phải học cách ứng xử của phương Tây đối với Cinderella.
bởi: Không ghi tên
13.01.2016 23:04
Có những chuyện giống như cổ tích, nhưng của thời hiện đại mới hôm qua. Những gã lái trâu, những gã hoạn lợn lại trở thành quan to, coi dân như coi trâu, và cắt xẻo bao tử của dân lành. Những cha già đất nước, i tờ rặn từng chữ, nhưng triều đình vỗ tay như sấm dậy và nhất trí liên tu.
Của những cánh đồng 5 tấn 10 tấn nhưng khoai sắn đong từng cân chẳng đủ ăn. Đất nước đói nghèo thuộc loại cuối bảng thế giới nhưng hạnh phúc nhất nhì hành tinh. Vừa gồi lại trúng thêm cái giải Oshin sau khi vất vả thi mất 10 năm mới được, sướng ôi nà sướng!
Chuyện thần thoại không phải chỉ ở đời xưa, nhưng thời nay ở khắp mọi nơi!
bởi: Không ghi tên
13.01.2016 21:43
Tác giả Hoàng Giang bị Mỹ hóa quá nhiều, cái gì cũng dùng phương Tây để phán xét các dân tộc mông muội. Theo Hoàng Giang thì bố mẹ chúng ta cổ hủ ta cũng nên thay đi; thay vì uống nước chè ta nên uống Coca Cola; thay vì nghe hát chèo ta nên nghe opera mà các cụ ngày xưa gọi là "chèo Tây" v.v.
bởi: Cao nguyên trấn từ: Usa
13.01.2016 06:35
tôi có ý hỏi câu này các bạn nghỉ sao về chuyện phù đổng thiên vương..?chuyện lạc long quân và bà âu cơ? Xin các bạn góp ý.
Trả lời
bởi: Không ghi tên
13.01.2016 12:43
Sử Việt có 2 phần: chính sử và thần thoại. Đây không phải là dị thuờng, Tàu cũng vậy, ngay cả La mã tiền thân của nước Ý hôm nay cũng vậy.
Huyền sử không phải không có những giá trị riêng của nó, nếu không đẹp và phản ánh phần nào sự thật, nó đã không được lưu truyền. Trăm trứng kia có lẽ tượng trưng cho nhiều bộ lạc Việt năm xưa gọi là Bách Việt. Chỉ có Âu Việt và Lạc Việt là còn tồn tại lập thành nhà nước Âu Lạc đầu tiên trong vùng châu thổ sông Hồng năm xưa. Tàu và ngay cả chính dân Việt đùa giởn trên ngay chính sử của mình. Trăm trứng kia không phải không sống chung được với nhau, nhưng trong quá trình tiến hóa, đã chia nhau trấn giữ mọi miền của tổ quốc. Lịch sử một quốc gia bị đè nén lâu nào cũng có ít nhiều tiêu cực. Chính là hòa bình và đi đúng huớng để xây dựng lại niềm tự hào của dân tộc.
Chỉ một đêm cậu bé lên ba đã trở thành chàng Phù đổng. Đó là hiện thân của những trai làng tuổi trưởng thành chưa đến, nhưng đã đứng lên cứu nước, giữ vững làng xóm. Họ đánh giặc bằng mọi thứ có được. Khi đất nước thanh bình, họ không cần làm đầy tớ để huởng cơm thừa canh cặn, nhưng biến vào ruộng vườn làng xã của dân tộc, thành những nông dân vô danh không tuổi thuờng ngày. Chàng Phù đổng năm nào chính là mọi chàng trai nước Việt hôm nay sẵn sàng đứng lên bảo vệ tổ quốc khi giặc ngoại xâm đến.
Huyền sử không phải không có những giá trị riêng của nó, nếu không đẹp và phản ánh phần nào sự thật, nó đã không được lưu truyền. Trăm trứng kia có lẽ tượng trưng cho nhiều bộ lạc Việt năm xưa gọi là Bách Việt. Chỉ có Âu Việt và Lạc Việt là còn tồn tại lập thành nhà nước Âu Lạc đầu tiên trong vùng châu thổ sông Hồng năm xưa. Tàu và ngay cả chính dân Việt đùa giởn trên ngay chính sử của mình. Trăm trứng kia không phải không sống chung được với nhau, nhưng trong quá trình tiến hóa, đã chia nhau trấn giữ mọi miền của tổ quốc. Lịch sử một quốc gia bị đè nén lâu nào cũng có ít nhiều tiêu cực. Chính là hòa bình và đi đúng huớng để xây dựng lại niềm tự hào của dân tộc.
Chỉ một đêm cậu bé lên ba đã trở thành chàng Phù đổng. Đó là hiện thân của những trai làng tuổi trưởng thành chưa đến, nhưng đã đứng lên cứu nước, giữ vững làng xóm. Họ đánh giặc bằng mọi thứ có được. Khi đất nước thanh bình, họ không cần làm đầy tớ để huởng cơm thừa canh cặn, nhưng biến vào ruộng vườn làng xã của dân tộc, thành những nông dân vô danh không tuổi thuờng ngày. Chàng Phù đổng năm nào chính là mọi chàng trai nước Việt hôm nay sẵn sàng đứng lên bảo vệ tổ quốc khi giặc ngoại xâm đến.
bởi: lê
13.01.2016 04:20
Người VN thường tự hào là mình khôn lỏi. Tôi biết nhiều người VN sống ở nước ngoài vẫn mang bản tính từ VN sang làm ăn buôn bán, chê các dân tộc thật thà khác bằng những từ như "Nga ngố", hoặc "Đức lợn"...
Họ mang văn hóa của xã hội VN, tham lam lừa bịp, không giống một dân tộc nào. Sẽ không lạ gì khi họ rất thích thú những chuyện "cổ tích" như trong bài viết.
Họ mang văn hóa của xã hội VN, tham lam lừa bịp, không giống một dân tộc nào. Sẽ không lạ gì khi họ rất thích thú những chuyện "cổ tích" như trong bài viết.
bởi: lê
13.01.2016 04:20
Người VN thường tự hào là mình khôn lỏi. Tôi biết nhiều người VN sống ở nước ngoài vẫn mang bản tính từ VN sang làm ăn buôn bán, chê các dân tộc thật thà khác bằng những từ như "Nga ngố", hoặc "Đức lợn"...
Họ mang văn hóa của xã hội VN, tham lam lừa bịp, không giống một dân tộc nào. Sẽ không lạ gì khi họ rất thích thú những chuyện "cổ tích" như trong bài viết.
Họ mang văn hóa của xã hội VN, tham lam lừa bịp, không giống một dân tộc nào. Sẽ không lạ gì khi họ rất thích thú những chuyện "cổ tích" như trong bài viết.
bởi: Giang Nguyen từ: NJ USA
13.01.2016 04:06
Bai viet nao cua HG cung hay, y nhi. Cam on va chuc tac gia luc nao cung vui khoe. GN
No comments:
Post a Comment